Beth yw Oriawr Poced “Fusee”?

Mae gan esblygiad dyfeisiau cadw amser hanes hynod ddiddorol, gan drosglwyddo o'r clociau feichus sy'n cael eu gyrru gan bwysau i'r oriorau poced mwy cludadwy a chymhleth. Roedd clociau cynnar yn dibynnu ar bwysau trwm a disgyrchiant, a oedd yn cyfyngu ar eu hygludedd ⁣ ac yn gofyn am osod fertigol. Gwnaeth dyfeisio'r prif gyflenwad chwyldroi hyn, gan ganiatáu ar gyfer creu amseryddion cludadwy, ond daeth â'i set ei hun o heriau, yn enwedig y pŵer sy'n lleihau wrth i'r gwanwyn ddirwyn i ben. Aethpwyd i’r afael â’r mater hwn yn ddyfeisgar gyda datblygiad y mecanwaith “ffiwsai”, system a oedd yn defnyddio cadwyn gain a chôn cwtogi i reoleiddio grym y prif gyflenwad, gan sicrhau cyflenwad pŵer cyson. Roedd yr oriorau ffiwsiwr cychwynnol, a elwir yn “ffiwsys ymyl,” wedi’u gosod yn fertigol ac yn aml yn cynnwys dyluniadau artistig cywrain, er nad nhw oedd y rhai mwyaf cywir bob amser. Yn gynnar yn y 19eg ganrif gwelwyd dyfodiad y dihangfa “lever”, a oedd yn caniatáu ar gyfer gwylio teneuach, mwy cywir, er gyda llai o bwyslais ar grefftwaith addurnedig. Mae'r erthygl hon yn ymchwilio i gymhlethdodau watsys poced ffiws, gan ddangos eu datblygiadau mecanyddol a'u datblygiad esthetig dros amser.

Roedd clociau cynnar yn cael eu pweru gan bwysau trwm ynghlwm wrth gadwyni hir. Bob dydd roedd y pwysau'n cael ei ddychwelyd i ben y cloc, a thrwy'r dydd roedd disgyrchiant yn tynnu'r pwysau i lawr, gan achosi i'r gerau symud. Yn anffodus, dim ond os oedd y cloc wedi'i osod yn fertigol a bod lle i'r pwysau hongian i lawr y byddai hyn yn gweithio. Fodd bynnag, roedd dyfeisio'r prif gyflenwad yn galluogi clociau i fod yn gludadwy ac yn y pen draw arweiniodd at yr hyn a alwn yn oriawr boced heddiw. Un broblem gyda’r prif ffynhonnau cynnar, fodd bynnag, oedd wrth i’r gwanwyn ddirwyn i ben ei fod yn colli pŵer, ac o ganlyniad byddai’r oriawr neu’r cloc yn mynd yn arafach ac yn arafach wrth i’r diwrnod fynd rhagddo.

Mae oriawr “Fusee” [a elwir hefyd yn “gyrru gan gadwyn”] yn defnyddio cadwyn gain iawn sy'n rhedeg o'r gasgen prif gyflenwad i gôn cwtogedig arbennig [y “ffiwsî”] i reoleiddio grym y sbring wrth iddo weindio, fel y dangosir yn yr enghreifftiau isod:

Wrth i'r prif gyflenwad ddad-ddirwyn, mae'r gadwyn yn symud o ben y ffiwsî i'r gwaelod, gan gynyddu'r tensiwn ar y prif gyflenwad. Roedd yr oriorau ffiwsî hŷn yn defnyddio dihangfa “ymyl ymyl” a oedd, oherwydd ei fod wedi'i osod yn fertigol o fewn yr oriawr, yn ei gwneud yn ofynnol i'r oriawr fod yn drwchus iawn. Fel arfer nid oedd yr oriorau hyn, y cyfeirir atynt yn gyffredinol fel “ymyl ffiwsiau,” mor gywir â’u cymheiriaid diweddarach, er bod rhai eithriadau nodedig megis llyfr enwog John Harrison “No. cronomedr morol 4”. Efallai i wneud iawn am y diffyg cywirdeb hwn, roedd ffiwsiau ymyl bron bob amser yn weithiau celf, yn defnyddio pontydd cydbwysedd wedi'u hysgythru'n gywrain a'u tyllu â llaw [neu “geiliogod”] ac addurniadau eraill.

Yn gynnar yn y 1800au dechreuwyd gwneud oriawr ffiwsîs gyda'r dihangfa “lever” mwy newydd a oedd, oherwydd eu bod wedi'u gosod yn llorweddol yn hytrach nag yn fertigol, yn caniatáu i'r oriorau fod yn deneuach. Roedd y “ffiwsys lifer” bondigrybwyll hyn hefyd yn llawer mwy cywir ar y cyfan. Wrth i'r oriorau ddod yn geidwaid amser cywirach, fodd bynnag, rhoddwyd llai o bwyslais ar eu gwneud yn gelfyddydol, ac anaml y gwelwch lawer yn y ffordd o dyllu â llaw neu ysgythru ar yr oriorau lifer ffiwsîs diweddarach.

Yn y pen draw, gwnaeth gwell dyluniad prif gyflenwad, yn ogystal ag addasiadau arbennig i'r olwyn cydbwysedd a'r sbring gwallt, ddileu'r angen am y ffiwsîs. Erbyn tua 1850 roedd y rhan fwyaf o wneuthurwyr oriorau Americanaidd wedi rhoi'r gorau i'r ffiwsîs yn gyfan gwbl, er bod llawer o wneuthurwyr oriorau o Loegr wedi parhau i wneud watsys ffiwsîs hyd at ddechrau'r 20fed ganrif. Un eithriad nodedig oedd yr American Hamilton Watch Company a benderfynodd ddefnyddio ffiwsî yn eu Model #21 Marine Chronometer a adeiladwyd ganddynt ar gyfer Llywodraeth UDA yn y 1940au. Mae'n debyg bod hyn i'w briodoli'n fwy i'r ffaith eu bod wedi adeiladu eu model yn seiliedig ar gronomedrau presennol a ddyluniwyd gan Ewrop, fodd bynnag, nag yr oedd yn rhaid iddo ei wneud â'r angen am briodweddau arbennig y ffiwsî.

Un nodyn pwysig am weindio oriawr ffiwsiwr: er bod llawer o ffiwsiau Ffrainc a'r Swistir yn cael eu dirwyn trwy dwll yn y deial, mae'r rhan fwyaf o ffiwsiau Saesneg yn cael eu dirwyn o'r cefn fel oriawr wynt allwedd “normal”. Mae yna un gwahaniaeth pwysig iawn, serch hynny! Mae oriawr “normal” [hy, di-ffiws] yn ymdroelli i gyfeiriad clocwedd. Mae'r un peth yn wir am y rhan fwyaf o oriorau ffiwsiwr sy'n troelli trwy dwll yn y deial. Fodd bynnag, mae ffiws sy'n cael ei glwyfo o'r cefn yn ymdroelli i gyfeiriad COUNTER CLOCWISE. Oherwydd bod y gadwyn ffiwsî mor dyner, mae'n rhy hawdd ei thorri os ceisiwch weindio'r oriawr i'r cyfeiriad anghywir. Felly, os oes gennych unrhyw amheuaeth a yw eich oriawr yn ffiwsiwr ai peidio, gwnewch yn siŵr eich bod yn ceisio ei weindio'n ysgafn i gyfeiriad gwrthglocwedd yn gyntaf!

Un tamaid olaf o wybodaeth: mae oriawr ffiwsî yn nodedig nid yn unig i'r ffiwsî ei hun ond hefyd i'r gadwyn gain sy'n rhedeg o'r ffiwsî i'r gasgen prif gyflenwad arbennig. Felly, cyfeirir yn gyffredinol at oriawr nad yw'n ffiwsîs fel un sydd â “gasgen sy'n mynd” i'w gwahaniaethu oddi wrth oriawr ffiwsîs.