Is fada an lá uaireadóirí póca seanré ina ngné shuntasach in éabhlóid na coinneála ama agus na faisin, agus is féidir a mbunús a rianú siar go dtí an 16ú haois. Rinne na huaireadóirí beaga iniompartha seo, a cheardaigh Peter Henlein den chéad uair sa bhliain 1510, réabhlóid ar an gcoinneáil ama pearsanta trí rogha eile dlúth a thairiscint in ionad na gclog móra, seasta den ré. Ar dtús, caitheadh iad mar chrochadáin nó ceanglaíodh iad le héadaí, ach d'athraigh dearadh agus feidhmiúlacht uaireadóirí póca thar na céadta bliain. D'athraigh siad ó na 'clog-uaireadóirí' troma, druma-chruthacha den 16ú haois go dtí na foirmeacha níos scagtha, cruinne a oireann go néata i bpócaí veiste faoin 17ú haois. Spreag dul chun cinn i dteicneolaíocht déanta uaireadóirí an claochlú seo, amhail tabhairt isteach an éalaithe sorcóra agus níos déanaí an éalaithe luamháin, rud a fheabhsaigh cruinneas go suntasach. Bhí ról lárnach ag an American Watch Company, ar a dtugtaí Waltham níos déanaí, i dtáirgeadh mais uaireadóirí póca sa 19ú haois, rud a rinne iad níos inrochtana agus níos inacmhainne. In ainneoin gur tháinig uaireadóirí láimhe agus gléasanna digiteacha ina n-áit den chuid is mó sa 20ú haois, tá uaireadóirí póca seanré an-luachmhar ag bailitheoirí agus díograiseoirí mar gheall ar a dtábhacht stairiúil, a gceardaíocht chasta, agus an galántacht a thugann siad do stair na n-uaireadóirí.
Tá uaireadóirí póca ina gcuid thábhachtach den tsibhialtacht nua-aimseartha agus de fhorbairtí i saol na n-uaireadóirí. Ón 16ú haois i leith, tá siad ina gcuid dhílis de fhaisean na bhfear. Léirigh na huaireadóirí beaga cruinne seo cloig iniompartha agus ba shiombail stádais iad go dtí gur tháinig an táirgeadh mais chun bheith éasca.
CÚLRA:
Cheap Peter Henlein an chéad uaireadóir póca sa bhliain 1510 i Nürnberg na Gearmáine. Bhí na hIodálaigh ag táirgeadh cloig a bhí beag go leor le caitheamh ar dhuine faoi thús an 16ú haois. Cheap déantóir uaireadóirí Gearmánach darbh ainm Peter Henlein an chéad uaireadóir póca sa bhliain 1510. Trí úsáid a bhaint as na dul chun cinn is déanaí i bpríomhsprionga, bhí Peter in ann dearadh uaireadóra níos lú a chruthú nárbh fhéidir roimhe seo. Bhí an chéad mhúnla seo i bhfad níos lú ná aon uaireadóirí eile agus bhí sé dlúth go leor le caitheamh 14 Feabhra, 2020.
Ba iad na chéad uaireadóirí a caitheadh, a rinneadh san Eoraip sa 16ú haois, an t-idirthréimhse idir cloig agus uaireadóirí. Cheangailtí na 'clog-uaireadóirí' seo le héadaí nó caitheadh iad ar shlabhra timpeall an mhuiníl. Ba shorcóirí práis troma iad, cruth druma orthu, roinnt orlach ar trastomhas, greanta agus ornáidithe. Ní raibh ach lámh uair an chloig orthu. Ní raibh an aghaidh clúdaithe le gloine, ach de ghnáth bhíodh clúdach práis insí air, agus go minic bhí obair ghreille pollta go maisiúil, ionas go bhféadfaí an t-am a léamh gan oscailt. Rinneadh an ghluaiseacht as iarann nó cruach agus coinníodh le chéile í le bioráin agus dingeacha barrchaolaithe, go dtí gur thosaigh scriúnna á n-úsáid tar éis 1550.
Bhí meicníochtaí buailte nó aláraim i gceist le go leor de na gluaiseachtaí. D’athraigh an cruth ina dhiaidh sin go cruth cruinn; tugadh uibheacha Nürnberg orthu seo níos déanaí. Níos déanaí sa chéad bliain fós, bhí treocht ann d’uaireadóirí a raibh cruth neamhghnách orthu, agus rinneadh uaireadóirí cloig a bhí múnlaithe cosúil le leabhair, ainmhithe, torthaí, réaltaí, bláthanna, feithidí, crosa, agus fiú cloigeann (uaireadóirí ceann an Bháis).
D’athraigh stíleanna sa 17ú haois agus thosaigh fir ag caitheamh uaireadóirí i bpócaí seachas mar chrochadáin (d’fhan uaireadóir na mban mar chrochadán isteach sa 20ú haois). Deirtear gur tharla sé seo sa bhliain 1675 nuair a thug Séarlas II Shasana veisteanna isteach. Chun go n-oirfeadh siad i bpócaí, d’athraigh a gcruth go dtí cruth tipiciúil uaireadóra póca, cruinn agus cothrom gan imill ghéara. Baineadh úsáid as gloine chun an aghaidh a chlúdach ag tosú timpeall 1610. Thosaigh fobanna uaireadóra á n-úsáid, agus tháinig an t-ainm ón bhfocal Gearmánach fuppe, póca beag.[5] D’fhoirceannadh agus shocrófaí an uaireadóir freisin tríd an gcúl a oscailt agus eochair a fheistiú i gcrann cearnógach, agus é a chasadh.
Go dtí an dara leath den 18ú haois, ba earraí só iad uaireadóirí; mar léiriú ar an luach a bhí orthu, is minic a bhíonn fógraí i nuachtáin Shasana an 18ú haois ag tairiscint luach saothair idir gini amháin agus cúig ghiní amháin as faisnéis a d’fhéadfadh uaireadóirí goidte a aisghabháil. Faoi dheireadh an 18ú haois, áfach, bhí uaireadóirí (cé go raibh siad fós déanta de láimh den chuid is mó) ag éirí níos coitianta; rinneadh uaireadóirí saora speisialta le díol le mairnéalaigh, le pictiúir gharbha ach ildaite de radhairc mhuirí ar na dhiaileanna.
Go dtí na 1720idí, bhí beagnach gach gluaiseacht uaireadóra bunaithe ar an éalú imeallach, a forbraíodh do chloig mhóra poiblí sa 14ú haois. Bhí ardleibhéal frithchuimilte i gceist leis an gcineál seo éalaithe agus ní raibh aon chineál seodra ann chun na dromchlaí teagmhála a chosaint ar chaitheamh. Mar thoradh air sin, is annamh a d’fhéadfadh uaireadóir imeallach aon chaighdeán ard cruinnis a bhaint amach. (Ritheann samplaí a mhaireann den chuid is mó go han-tapa, agus is minic a ghnóthaíonn siad uair an chloig nó níos mó sa lá.) Ba é an chéad fheabhsú a úsáideadh go forleathan ná an éalú sorcóra, a d’fhorbair an Abbé de Hautefeuille go luath san 18ú haois agus a chuir an déantóir Sasanach George Graham i bhfeidhm. Ansin, i dtreo dheireadh an 18ú haois, chuir dornán déantóirí, lena n-áirítear Josiah Emery (Eilvéiseach lonnaithe i Londain) agus Abraham-Louis Breguet, an éalú luamháin (a chum Thomas Mudge i 1755) i dtáirgeadh teoranta. Leis seo, d’fhéadfadh uaireadóir baile am a choinneáil laistigh de nóiméad sa lá. Tháinig uaireadóirí luamháin chun bheith coitianta tar éis thart ar 1820, agus úsáidtear an cineál seo fós i bhformhór na n-uaireadóirí meicniúla inniu.
Sa bhliain 1857, thug an American Watch Company i Waltham, Massachusetts isteach an Waltham Model 57, an chéad cheann a d'úsáid páirteanna inmhalartaithe. Laghdaigh sé seo costas monaraíochta agus deisiúcháin. Bhí formhór na n-uaireadóirí póca Model 57 déanta as airgead mona (“aon naoi fíne”), cóimhiotal airgid íon 90% a úsáidtear go coitianta i monaí dollar, beagán níos lú íonachta ná airgead steirling na Breataine (92.5%), agus sheachain an dá cheann acu íonacht níos airde cineálacha eile airgid chun go mairfeadh boinn scaipthe agus réada airgid úsáideacha eile níos faide le húsáid throm.
Bhí monarú uaireadóirí ag éirí níos sruthlínithe; ba iad muintir Japy ó Schaffhausen na hEilvéise a bhí i gceannas ar seo, agus go gairid ina dhiaidh sin d'fhorbair tionscal nua-thionscanta uaireadóirí Mheiriceá go leor innealra nua, ionas go bhféadfadh an American Watch Company (ar a dtugtaí Waltham ina dhiaidh sin) níos mó ná 50,000 uaireadóir iontaofa a tháirgeadh gach bliain faoi 1865. Chuir an fhorbairt seo na hEilvéisigh as a seasamh ceannasach ag an taobh níos saoire den mhargadh, rud a chuir iallach orthu cáilíocht a dtáirgí a ardú agus iad féin a bhunú mar cheannairí i gcruinneas agus i gcruinneas ina ionad.
MODHEOLAÍOCHT:
Tá cúig phríomhchomhpháirt mheicniúla in uaireadóirí póca: príomhsprionga, traein ghiar, roth cothromaíochta, meicníocht éalaithe agus aghaidh cloig. Déantar an príomhsprionga a chomhbhrú nuair a bhíonn uaireadóir póca á fhoirceannadh, agus úsáidtear an fuinneamh meicniúil a tháirgtear chun cumhacht a thabhairt don uaireadóir 21 Deireadh Fómhair, 2015. Braitheann fíorluach uaireadóra póca ar chúpla fachtóir. Beidh tionchar ag aois, tearcacht agus branda ar an bpraghas díola. Go príomha, is é ainm an bhranda a léireoidh formhór luach an uaireadóra - is féidir le brandaí maithe uaireadóirí póca a dhíol ar roinnt mílte punt. TORTHAÍ
:
Ar feadh thart ar 400 bliain, ba é an faire póca an cineál uaireadóra iniompartha ba mhó tóir, agus níor sháraigh an faire láimhe é ach sa 20ú haois. Ón 16ú haois ar aghaidh, bhí an faire póca ina ghabhálas riachtanach d'fhir, agus é praiticiúil agus faiseanta araon le forbairt dearaí galánta. Go traidisiúnta, bíonn an faire póca ceangailte le slabhra, rud a chuireann ar chumas an clog a chaitheamh mar mhuince nó a dhaingniú le cuid d'éadaí. Cé go bhfuil an Eoraip ag monarú ó na 1500idí, níor táirgeadh na chéad uaireadóirí póca Mheiriceánacha go dtí na 1800idí. In ainneoin an dul chun cinn mall sna Stáit Aontaithe, ba iad Waltham Watch Company i Massachusetts an chéad dream a d'fhorbair uaireadóirí póca le páirteanna inmhalartaithe, rud a chuir dlús leis an bpróiseas monaraíochta chomh maith le laghdú a dhéanamh ar an gcostas. Tá an-tóir fós ar uaireadóirí póca Waltham ag díograiseoirí uaireadóirí inniu, agus díolann déileálaithe agus ceantanna go leor acu.
CONCLÚID:
Is annamh a bhíonn uaireadóirí póca i láthair na huaire, tar éis dóibh teacht i dtír le uaireadóirí láimhe agus fóin chliste. Go dtí tús an 20ú haois, áfach, bhí an t-uaireadóir póca fós i réim i measc na bhfear, agus measadh gur baininscneach agus neamhfhiriúil an t-uaireadóir láimhe. I bhfaisean na bhfear, thosaigh uaireadóirí láimhe ag teacht i dtír le uaireadóirí póca timpeall aimsir an Chéad Chogaidh Dhomhanda, nuair a thosaigh oifigigh sa réimse ag tuiscint go raibh sé níos fusa rochtain a fháil ar uaireadóir a chaitear ar an láimh ná ceann a choinnítear i bpóca. Tugadh “uaireadóir trinse” nó “láimhe beag” ar uaireadóir de dhearadh idirthréimhseach, a chomhcheanglaíonn gnéithe uaireadóirí póca agus uaireadóirí láimhe nua-aimseartha. Leanadh de na huaireadóirí póca níos cruinne a úsáid go forleathan san iarnród fiú agus a n-tóir ag laghdú in áiteanna eile.
Tháinig deireadh le húsáid fhorleathan uaireadóirí póca i dtimpeallacht ghairmiúil thart ar 1943. Dháil Cabhlach Ríoga mhíleata na Breataine uaireadóirí póca Waltham, a bhí ina ngluaiseachtaí naoi seod, le dhiaileanna dubha, agus uimhreacha brataithe le raidiam le haghaidh infheictheachta sa dorchadas, ar a mairnéalaigh, ag súil le hionradh Lá-D sa deireadh. Ar feadh cúpla bliain ag deireadh na 1970idí agus na 1980idí, d’fhill culaith trí phíosa d’fhir ar an bhfaisean, agus mar thoradh air sin tháinig beagán athbheochana ar uaireadóirí póca, toisc gur úsáid roinnt fear póca an veiste dá chuspóir bunaidh. Ó shin i leith, leanann roinnt cuideachtaí uaireadóirí orthu ag déanamh uaireadóirí póca. Ós rud é go bhfuil veisteanna imithe as faisean le fada (sna Stáit Aontaithe) mar chuid de chaitheamh gnó foirmiúil, is é an t-aon áit atá ar fáil chun uaireadóir a iompar ná i bpóca brístí. Tá teacht le déanaí fóin phóca agus giuirléidí eile a chaitear ar an gcoim tar éis laghdú a dhéanamh ar achomharc mír bhreise a iompar san áit chéanna, go háirithe toisc go mbíonn feidhmiúlacht ama ag giuirléidí póca den sórt sin de ghnáth.
I roinnt tíortha, bronntar uaireadóir póca le cás óir mar bhronntanas de ghnáth ar fhostaí nuair a théann siad ar scor. Tá tóir ar an uaireadóir póca arís i ngluaiseacht fhochultúrtha steampunk ag glacadh le healaíona agus faisean ré Victeoiriach, nuair a bhí uaireadóirí póca beagnach uileláithreach.
LEABHARLIOS:
Milham, Willis I (1945), Am agus Coimeádaithe Ama, Nua-Eabhrac: MacMillan, ISBN 0-7808-0008-7.
